Historia
A primeira mención atopámola nun documento de 1158, unha carta de doazón da condesa Dona Fruela. Probablemente fundouse poucos anos antes. Coñécese a existencia dunha comunidade anterior, desde o século X, en Bárcena, nas proximidades. Non está de todo esclarecido se o novo mosteiro nace do anterior, trasladando a localización a Melón, ou se ambas as comunidades unificáronse con posterioridade. Pertenceu á Orde do Císter, até a súa integración, no século XVI, na Orde de Castela. Tivo gran poder durante a Idade Media, aínda que logo non puido coa presión dos grandes señores da nobreza, perdendo influencia. A pesar diso, mantívose activo, habitado por unha comunidade de monxes até a Desamortización de Mendizábal, en 1835. Isto deu lugar a que se vendese a pedra para outras construcións e moitos elementos de gran interese como pezas de colección.
Estado actual
Tras ser abandonado no século XIX, o progresivo abandono deu lugar ás actuais ruínas. Só a igrexa se mantivo polo seu uso como templo parroquial. As ruínas foron restauradas e son visitables, como a igrexa. Está declarado Ben de Interese Cultural (Monumento Histórico Artístico desde 1931).
Que ver?
- Portada. Coa imaxe da Virxe María, os escudos do Císter e imaxes dos fundadores.
Igrexa. É a parte máis antiga, levantada no século XII con diversos engadidos posteriores. Con planta de cruz latina e dúas capelas. Destaca a ábsida con girola e grandes columnas. - Dependencias monacais. Consérvanse en bo estado gran parte dos muros exteriores, polo cal podemos comprender a súa configuración orixinal.
- Claustro Regular ou Procesional. Con tres pisos na á sur e dous no resto. Construído ao longo do século XVI e principios do s. XVII. É a zona máis afectada polo terremoto de Lisboa.
- Claustro da Hospedaría ou a Portaría. Con dúas alturas e máis grande que o anterior. Foi erixido a principios do século XVII.
- Pombal.
- Cemiterio.
Monasterio de Melón
